Witajcie. Dziś dalej w temacie, jak wygląda badanie psychologiczne. Przypomnę po raz setny o tym, co na ten temat mówi rozporządzenie w sprawie badań psychologicznych kierowców:
§ 4.
1. Zakres badania psychologicznego w zakresie psychologii transportu obejmuje:1) wywiad bezpośredni i obserwację osoby badanej;2) badania narzędziami diagnostycznymi;3) ocenę i opis osoby badanej pod względem:a) sprawności intelektualnej i procesów poznawczych,b) osobowości, z uwzględnieniem funkcjonowania w trudnych sytuacjach, a także dojrzałości społecznej,c) sprawności psychomotorycznej.
W poprzednim poście omówiłam wywiad i obserwację. Dziś na tapetę wezmę sprawność psychomotoryczną. Wspominałam już o aparaturze ostatnio we wpisie z serii vademecum psychologa transportu (zerknijcie tutaj). W tym wpisie chce się jednak bardziej skupić na tym, jak wygląda badanie na aparaturze, tak żeby ktoś kto nigdy takiego nie przechodził, był w stanie sobie je wyobrazić, ale także, aby psychologom transportu (pracującym i niepracującym w zawodzie) przybliżyć, co oferuje nam rynek badań psychologicznych. Wpis o aparaturze podzielę na części, tak aby w każdej z nich skupiać się na jednej sprawdzanej sprawności. Kiedyś badanie psychologiczne w swojej sprawnościowej części obejmowało sprawdzenie czasu reakcji, koordynacji wzrokowo-ruchowej, zdolności do oceny prędkości obrotowej, badanie widzenia przestrzennego, badanie widzenia zmierzchowego i badanie wrażliwości na olśnienie. Sporo tego, prawda? Dziś w zasadzie obligatoryjnie sprawdzamy tylko dwa pierwsze obszary. Wnioski z badań, ale i z metodyki są takie, że podczas badania psychologicznego oceniając sprawność psychomotoryczną powinno zwrócić się uwagę na szybkość reakcji, ich adekwatność oraz na koordynację wzrokową-ruchową. Tyle wstępu, przejdźmy do konkretów: CZAS REAKCJI.
Można wyróżnić badanie czasu reakcji prostej i badanie czasu reakcji złożonej. W pierwszym przypadku celem badania jest ocena szybkości i równomierności reakcji na bodźce, w drugim szybkości, ale i dokładności reagowania na określone bodźce dźwiękowe i świetlne w sytuacji złożonej. Nie muszę chyba nikogo przekonywać jak ważny z punktu widzenia bezpiecznego prowadzenia pojazdu mechanicznego jest refleks. Co więcej w polskich badaniach to właśnie refleks był istotnym statystycznie czynnikiem, który różnicował kierowców „wypadkowych” od „bezwypadkowych”. Zaleca się, aby w takim modelowym badaniu psychologicznym przeprowadzić za równo badanie czasu reakcji prostej jak i złożonej (lub z wyborem). Dlaczego? Czas reakcji prostej najlepiej obrazuje szybkość reagowania, badanie w sytuacji złożonej lub z wyborem jest obciążone tym, że w przypadku wyniku obniżonego nie sposób jednoznacznie zidentyfikować przyczyny, czy jest to wina słabszego refleksu, czy też wina leży po stronie procesów poznawczych (uwagi czy pamięci). Metodyka traktuje badanie czasu reakcji prostej jako podstawowe, zaś reakcji złożonej jako dodatkowe. Przejdźmy teraz do tego, jak wygląda samo badanie.
Badanie czasu reakcji prostej.
Sprzęty różnych firm mogą się różnić, jednak co do zasady miernik czasu reakcji będzie emitował różne bodźce świetlne i dźwiękowe, a zadaniem osoby badanej będzie reagować przyciskiem ręcznym lub nożnym na każdy pojawiający się bodziec. Najczęściej w tej klasycznej aparaturze sygnały świetlne przypominają semafor sygnalizacyjny ze światłem barwy czerwonej, żółtej i zielonej. Bardzo ważne jest by reagować jak najszybciej. Najczęściej bierze się pod uwagę średni czas reakcji na wszystkie pojawiające się bodźce.
Badanie czasu reakcji złożonej i złożonej z wyborem.
Tutaj również aparat będzie emitował bodźce wizualne i dźwiękowe. Różnica jest taka, że każdy
rodzaj bodźca wymaga reakcji. I na przykład:
– czerwone światło – prawa ręka,
– żółte światło – lewa ręka,
– zielone światło – brak reakcji,
– dźwięk – prawa noga.
W zależności od aparatu dostępnego w danej pracowni osoba badana naciska przycisk na pulpicie lub trzymany w ręce, a nogą reaguje naciskając pedał podobny do tego, który jest w samochodzie. Najczęściej bierze się pod uwagę średni czas reakcji i liczbę błędów. Błędy to nie tylko niewłaściwe zareagowanie na dany bodziec, ale i brak reakcji na bodziec, który jej wymagał lub zareagowanie na bodziec, który reakcji nie wymagał.
Inne wskaźniki, które psycholog może brać pod uwagę oceniając sprawność psychomotoryczną to liczba reakcji poprawnych czy rozstęp (czyli różnica między minimalnym a maksymalnym wynikiem –> świadczy to o stabilności reakcji). Stabilność reakcji jest o tyle ciekawa i ważna, że inaczej popatrzymy na osobę, która ma małą różnicę między poszczególnymi wynikami, czyli cechuje się wysoką stabilnością, a inaczej na osobę, która ma wiele reakcji bardzo szybkich, ale też wiele opóźnionych. Z tego też względu ważna jest obserwacja w trakcie wykonywania części aparaturowej. Należy pamiętać także o tym, aby każdorazowo podać pełną instrukcję (wiem, że dla psychologa powtarzanie po raz dziesiąty tego samego dnia tej samej instrukcji może być nużące, przez co pojawia się tendencja do jej skracania, ale dla osoby badanej nieprawidłowo podana instrukcja może zaważyć na wyniku badania).
Badanie w wersji komputerowej.
Oprócz testów w wersji aparaturowej istnieją testy komputerowe np. z Wiedeńskiego Systemu Testów czy Systemu Psychologicznych Testów Komputerowych SIGMA. Jednak ze względu na to, że nigdy nie pracowałam i nie miałam możliwości testowania tych testów, nie będę ich przedstawiać. Wspomnę natomiast o jednym z polskich systemów komputerowych – systemie Test2Drive.
Oba badania można wykonać również komputerowo. Zasada jest dość podobna. Gdy wykonujemy badanie czasu reakcji prostej – osoba badana trzymając palec na polu START musi zareagować na zapalające się od czasu do czasu światło czerwone i wtedy jak najszybciej przenieść palec na pole reakcji (niebieskie) i powrócić na pole START. W teście reakcji złożonej prezentowane są 3 rodzaje bodźców wizualnych: linie pionowe, poziome i ukośne. Reakcji wymagają dwa pierwsze. Wzór ukośny jest bodźcem neutralnym. Należy jak najszybciej zareagować na pojawiający się w górnym rzędzie bodziec poprzez przeniesienie palca z pola START na odpowiednie pole reakcji i powrót na pole START. Przy tych testach oprócz wskaźnika, który mówi o czasie reakcji czyli czasie od ekspozycji bodźca do oderwania palca z pola START, jest też wskaźnik czasu motoryki czyli od oderwania palca z pola START do przeniesienia na pole reakcji.
Obniżona sprawność psychomotoryczna
Jeżeli wyniki w testach sprawdzających czas reakcji jak i koordynację wzrokowo-ruchową są obniżone, należy rozważyć dla których grup badanych będzie to bezwzględnym przeciwwskazaniem, a dla których dopuszczamy kompensację. Należy pamiętać, że pojedynczy wynik nie powinien od razu skutkować orzeczeniem negatywnym. Zakładając, że sprawność intelektualna jest w normie i że osoba badana prezentuje adekwatną samoocenę można rozważyć kompensację w szczególności dla osób przedłużających prawo jazdy (szczególnie starszych), osób wykonujących zawód kierowcy (szczególnie starszych) oraz osób odzyskujących prawo jazdy z grupy kat. A, B. Tym bardziej, że wyniki badań związku między refleksem a wiekiem kierowców nie są jednoznaczne.
To tyle jeśli chodzi o badanie czasu reakcji. Prezentację możliwego sprzętu i kilka dodatkowych wskazówek znajdziecie w filmiku. Miłego oglądania.
