Należy podkreślić, że zdrowie fizycznie i psychiczne nie jest nam dane raz na całe życie. Wiek, upływający czas, zażywane leki, warunki pracy, styl życia i środowisko mają wpływ na naszą sprawność psychiczną i fizyczną. Bezpieczne prowadzenie pojazdu wymaga integracji funkcji motorycznych, wzrokowych czy percepcyjnych. Czasem w wyniku upływającego czasu, choroby, stosowanych leków różne funkcje ulegają pogorszeniu . Zmiany dla kierowcy mogą być niezauważalne na co dzień, ale mogą objawić się w sytuacji trudnej, stresowej, czy zagrażającej. Zwróćmy uwagę, że kierowcy często muszą podjąć od 8 do 12 decyzji na 1 km, mają na to mniej niż 0,5 sekundy. W Polsce prawa jazdy nie są już bezterminowe, ale ważność prawa jazdy dla kat. A czy B to 15 lat (chyba, że lekarz postanowił skrócić). No i pamiętajmy, że jeszcze nie było obowiązkowej wymiany dokumentów. Unia Europejska chce zaostrzyć przepisy dla starszych kierowców. Spróbujmy więc przyjrzeć się kwestii starzenia się pod kątem ewentualnej utraty zdolności do prowadzenia pojazdów.
Dla zachowania bezpieczeństwa niezbędne jest czuwanie nad tym, by osoby posiadające uprawnienia do kierowania pojazdami miały wymaganą sprawność nie tylko w chwili ubiegania się o takie uprawnienie, ale także w czasie późniejszym, kiedy korzystają z tych uprawnień.
W ruchu drogowym o błąd człowieka nie trudno. To, co zwiększa ryzyko popełnienia błędu w ruchu drogowym to nagłe zmiany sytuacji na drodze, grożące stratami materialnymi bądź utratą zdrowia, życia, jak np.: wtargnięcie pieszego na jezdnię; deficyt czasu i konieczność dokonywania wyboru pomiędzy szybkim wykonaniem zadania a przekraczaniem przepisów ruchu drogowego, czy stwarzaniem sytuacji niebezpiecznych; utrudnienia związane z dużym natężeniem ruchu drogowego, zmianami w jego organizacji. Wymienione sytuacje niemal zawsze wiążą się ze wzrostem wymagań wobec człowieka (kierowcy) i mogą być określone mianem sytuacji trudnych.
Aby sprostać takim sytuacjom kierowca musi odznaczać się pewnymi szczególnymi cechami, które pozwalają mu na zachowanie maksimum niezawodności, tj. zdolności do kierowania pojazdem przy minimalnym ryzyku popełnienia błędu.
Te właściwości obejmują poza wiedzą, doświadczeniem i umiejętnościami także sprawność funkcji poznawczych i sprawność psychofizyczną. Te ostatnie dwie grupy sprawności ulegają niekorzystnym zmianom pod wpływem stresu, zaburzeń stanu zdrowia, a przede wszystkim procesu starzenia się.
Uzyskane przez polskich badaczy wyniki wskazują, że sprawność psychoruchowa badanych osób ulega istotnym, niekorzystnym zmianom związanym z procesem starzenia się. Zmiany te pojawiają się już w wieku ok. 45 lat i mają charakter progresywny.
Bezpieczne prowadzenie pojazdu wymaga integracji funkcji motorycznych, wzrokowych czy percepcyjnych. Prowadzenie samochodu jest więc złożoną czynnością, która wymaga angażowania wielu procesów poznawczych, takich jak uwaga, percepcja wzrokowa, zdolność oceny relacji przestrzennych, pamięć oraz funkcje wykonawcze. Choroby neurozwyrodnieniowe powodują postępujące zmiany funkcjonowania poznawczego, emocjonalnego, a niekiedy również sprawności ruchowej. Tym samym w różny sposób ograniczają zdolność do bezpiecznego uczestnictwa w ruchu drogowym. Zmiany dla kierowcy mogą być niezauważalne na co dzień, ale mogą objawić się w sytuacji trudnej, stresowej, czy zagrażającej. U 80–85% osób starszych występuje co najmniej jedna choroba, zazwyczaj przewlekła.
Ale grupa starszych kierowców jest bardzo niejednorodna, dynamika starzenia się i zmian, które za tym idą przebiega u każdego nieco inaczej. Przyjmuje się, że taką niebezpieczną grupą kierowców seniorów mogą być kierowcy po 85 roku życia.
Association for Driver Rehabilitation Specialists opublikowało listę sygnałów, które powinny zwrócić naszą uwagę:
– niezwracanie uwagi na to, co sie dzieje na drodze (sygnały, oznakowanie)
– potrzeba wskazówek od współpasażerów
– nieuwaga, opóźnione i/lub błędne decyzje
– utrata orientacji szczególnie w znanym terenie
– niewłaściwa szybkość pojazdu
– nietrzymanie się pasa ruchu
– częste wypadki (szczególnie tzw. „parkingowe stłuczki”)
Zobaczymy, jak potoczą się losy proponowanych przez unię europejską zmian i w jakim kształcie zostaną one zaimplementowane do polskiego systemu prawnego. Niemniej jednak tutaj najważniejsza powinna być profilaktyka i interdyscyplinarna ocena zdrowia fizycznego i psychicznego przez specjalistów.
