Witajcie, dziś chciałabym rozpocząć część dotyczącą oceny sprawności intelektualnej podczas badania psychologicznego. Wbrew pozorom, w wielu badaniach wykonywanych w pracowni psychologicznej, niezbędne jest ocenienie intelektu, za równo w medycynie pracy, psychologii transportu czy w badaniach „na broń”. Standardowo najpierw zapoznam Was z tym, jak jest to przedstawione w samym rozporządzeniu. Z jeden strony, rozporządzenie nakłada na nas psychologów obowiązek dokonania oceny i opisu osoby badanej właśnie pod tym kątem, z drugiej doprecyzowuje, jak właściwie mamy to rozumieć w zawartej w rozporządzeniu metodyce.
4. 1. Zakres badania psychologicznego w zakresie psychologii transportu obejmuje:(…)3) ocenę i opis osoby badanej pod względem:a) sprawności intelektualnej i procesów poznawczych,(…)
W zakresie sprawności intelektualnej i procesów poznawczych uprawniony psycholog dobiera narzędzia i techniki diagnostyczne pozwalające ustalić sprawność spostrzegania, uwagi, rozumienia sytuacji oraz antycypacji.
Czyli jeśli chodzi o sprawność intelektualną głównie mamy ocenić rozumienie sytuacji i antycypację. Niestety w przypadku tych dwóch zmiennych, pewną trudność sprawia ich operacjonalizacja i przełożenie na testy psychometryczne. Dużo łatwiej zrobić to w przypadku spostrzegania i uwagi (ale o tym będzie w innym wpisie). Nie da się też ukryć, że funkcje poznawcze i intelektualne są kluczowe dla prawidłowego przewidywania sprawności działania kierowcy na drodze. Kiedy kierowca prowadzi samochód musi utrzymywać świadomość sytuacyjną (czyli spostrzegać, rozumieć i przewidywać mogące się wydarzyć zdarzenia), następnie podjąć w oparciu ot o decyzję i wykonać manewr. Aby wykonywać to bezpiecznie zdecydowanie przydają się funkcje poznawcze i właśnie sprawność intelektualna. Trzeba także podkreślić (o czym mówi Metodyka przeprowadzania badań psychologicznych), że jeśli psycholog szuka po prostu testu, który bada i rozumienie i antycypację, to trochę nie tędy droga. Należy zaplanować w taki sposób badanie, aby ocenić szereg czynników, które wpływają właśnie na prawidłowe rozumienie sytuacji, ale i na antycypację. A to nie będzie tylko zależne od sprawności intelektualnej, ale i np. od osobowości. Tak jak antycypacja, którą powinno się rozumieć jako umiejętność przewidywania zdarzeń, przewidywania rozwoju sytuacji drogowej, to przecież nie tylko ocena prędkości, ale i oszacowanie ryzyka, skłonności do zachowań impulsywnych i wiele innych. I tu warto sięgnąć do dostępnej nam literatury, która proponuje jakie składowe rozumienia sytuacji i antycypacji poddać ocenie.
Rozumienie sytuacji – tu faktycznie głównym wyznacznikiem będzie sprawność intelektualna, inteligencję będę rozumiała za Nęcką jako „bardzo ogólną zdolność rozumowania, planowania, rozwiązywania problemów, myślenie abstrakcyjne, rozumienie złożonych idei, szybkość uczenia się i korzystania z doświadczenia”. Metodyka przywołuje jeszcze rozróżnienie, jakie zaproponował Cattell, czyli podział na inteligencję płynną (niezależną kulturowo) i skrystalizowaną (zależną od wiedzy, doświadczenia). W związku z tym, że podczas jazdy niezbędne jest szybka ocena sytuacji, raczej powinno badać się inteligencję skrystalizowaną.
Co do antycypacji to sytuacja jest jeszcze bardziej złożona. Antycypacja to zdolność przewidywania sytuacji na drodze, czyli to nie tylko spostrzeganie, zdolność oceny obiektów w ruchu, rozumienie reguł, sprawność intelektualna, ale i cały szereg czynników osobowościowych (np. słabe funkcjonowanie społeczne, skłonność do ryzyka, lęk). Nie ma jednego testu, który oceniłby to wszystko. Tutaj, podobnie jak w przypadku innych elementów podlegających ocenie podczas badania psychologicznego, rolą psychologa jest wyłuskiwać niezbędne mu informacje z różnych przeprowadzanych testów. Należy to robić świadomie, czyli planować sobie przebieg badania i wykorzystywane metody i w razie konieczności poszerzać i dodiagnozowywać. O roli dobrego wywiadu nawet nie wspomnę. Podkreśla się coraz częściej, że warto jeśli podczas badania psychologicznego pojawi się do oceny jakiś element dynamiczny, w ruchu. Kiedyś tę rolę pełnił częściowo wirometr. W Wiedeńskim Systemie Testów znajduje się metoda właśnie bazująca na ocenie prędkości i położenia obiektu. Na szczęście w Polsce też już powstają metody, które mogą nam pomóc właśnie w ocenie tego dynamicznego elementu.
W systemie SIGMA jest test antycypacji czasowo-ruchowej. W systemie Test2Drive jest Test spostrzegania i antycypacji ruchu PAMT. Jeśli chcecie sobaczyć jak wygląda to zapraszam na filmik z tej tematyki, albo obejrzenie recenzji całego systemu TEST2DRIVE.
