VADEMECUM PSYCHOLOGA TRANSPORTU: RODZAJE BADAŃ, SKIEROWANIA , KARTY

23 lipca 2019
przez Magdalena Wit-Wesolowska

Niniejszym zapoczątkowuję cykl artykułów skierowanych głównie do psychologów transportów, przyszłych psychologów transportu, studentów psychologii i osób zainteresowanych tą tematyką.

Oczywiście nie mogę Wam tutaj zdradzać żadnych tajników, ale postaram się poruszyć tematy, które pomogą Wam usystematyzować posiadaną wiedzę, jak i podzielę się wskazówkami, które wypracowałam sobie pracując w tym zawodzie już kilka lat. W związku z tym, że jest wśród Was sporo osób, które ukończyły psychologię transportu, ale nie pracowały w zawodzie, chcę kilka podstawowych informacji Wam podać w celu przypomnienia. Pomyślałam sobie (zgodnie też z sugestią kilku osób, które do mnie pisały), że warto zacząć od wyszczególnienia badań, jakie mogę być przeprowadzane w pracowni psychologicznej. Pisałam już o tym w różnych artykułach, czas by zebrać to w jednym.

W pracowniach najczęściej przeprowadza się trzy rodzaje badań: z zakresu medycyny pracy, z zakresu psychologii transportu i z zakresu broni i amunicji. Tymi ostatnimi nie będę się zajmować, gdyż wymagają one dodatkowych uprawnień. Każdy psycholog ma prawo wykonywać badania związane ze służbą medycyny pracy. Aby wykonywać zadania związane z psychologią transportu należy mieć stosowne uprawnienia.

Które badania należą do medycyny pracy, a które do psychologii transportu?

Ustawa o transporcie drogowym oraz ustawa o kierujących pojazdami w art. 82 podaje, kto podlega badaniom z zakresu psychologii transportu:

kierowca zawodowy (w rozumieniu ustawy o transporcie drogowym czyli m.in kierowca ciężarówki, autobusu, ale i taksówki)
kandydat w zakresie prawa jazdy kategorii C1, C1+E, C, C+E, D1, D1+E, D i D+E lub uprawnienia do kierowania tramwajem,
osoba, która chce przywrócenia uprawnienia w zakresie prawa jazdy kategorii AM, A1, A2, A, B1, B, B+E i T, wobec której wydana została decyzja o cofnięciu uprawnienia w trybie art. 103 (ponowne przekroczenie liczby 24 punktów otrzymanych w okresie 5 lat od dnia wydania skierowania na kurs reedukacyjny lub popełnienia w okresie próbnym trzech wykroczeń przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji lub jednego przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji;)
osoba, która chce przywrócenia uprawnienia do kierowania pojazdem, cofniętego ze względu na istnienie przeciwwskazań psychologicznych do kierowania pojazdami;
osoba przedłużająca ważność uprawnienia w zakresie prawa jazdy kategorii C1, C1+E, C, C+E, D1, D1+E, D i D+E lub pozwolenia na kierowanie tramwajem;
kierujący motorowerem, pojazdem silnikowym lub tramwajem, jeżeli był sprawcą wypadku drogowego,
kierujący motorowerem, pojazdem silnikowym lub tramwajem, jeżeli:

a) kierował pojazdem w stanie nietrzeźwości, w stanie po użyciu alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu,
b) przekroczył liczbę 24 punktów otrzymanych za naruszenia przepisów ruchu drogowego,
c) w okresie próbnym popełnił co najmniej dwa wykroczenia w ruchu drogowym przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji;

osoba posiadająca prawo jazdy lub pozwolenie na kierowanie tramwajem, jeżeli w wyniku badania lekarskiego tej osoby została stwierdzona możliwość istnienia poważnych przeciwwskazań psychologicznych do kierowania pojazdem;
osoba ubiegająca się o wydanie zezwolenia na kierowanie pojazdem uprzywilejowanym lub przewożącym wartości pieniężne albo o przedłużenie terminu ważności tego dokumentu.
kandydat na instruktora i instruktor,
kandydat na egzaminatora i egzaminator,
kandydat do szkoły ponadpodstawowej lub uczeń szkoły ponadpodstawowej, prowadzącej kształcenie w zawodzie, dla którego podstawa programowa przewiduje przygotowanie do uzyskania umiejętności kierowania pojazdem silnikowym w zakresie prawa jazdy kategorii C lub C+E;
kandydat na kwalifikacyjny kurs zawodowy lub słuchacz kwalifikacyjnego kursu zawodowego, w zakresie kwalifikacji wyodrębnionej w zawodzie, dla której podstawa programowa kształcenia przewiduje przygotowanie do uzyskania umiejętności kierowania pojazdem silnikowym w zakresie prawa jazdy kategorii C lub C+E.

Sporo tego, prawda? Ale nie taki diabeł straszny. Można pogrupować sobie te badania, żeby łatwiej się pracowało. Najprościej można spojrzeć na to, że badamy:

kierowców zawodowych (z podstawą prawną ust. o transporcie drogowym),
kandydatów do wyższych kategorii,
osoby przedłużające uprawnienia,
osoby po zatrzymaniu prawa jazdy, cofnięciu uprawnień,
kierowców pojazdów uprzywilejowanych/przewożących wartości pieniężne, instruktorów/egzaminatorów,
uczniów/słuchaczy.

Do badań z zakresu medycyny pracy należy:

kierowanie pojazdem służbowym kat. B (w tym może zdarzyć się konsultacja na samo widzenie zmierzchowe i wrażliwość na olśnienie),
praca jako operator np. wózków jezdniowych, koparki, ładowarki,
praca na wysokości powyżej 3 metrów,
praca wymagającą pełnej sprawności psychoruchowej.

Skierowania

Zacznijmy od psychologii transportu. Weźmy pod lupę badane grupy:

kierowcy zawodowi – mogą mieć skierowanie od pracodawcy lub przyjść bez (jak np.

kierowcy taksówek) ,
kandydaci do wyższych kategorii – bez skierowania,
osoby przedłużające uprawnienia – bez skierowania,
osoby po zatrzymaniu prawa jazdy, cofnięciu uprawnień – skierowanie ze Starostwa,
kierowcy pojazdów uprzywilejowanych/przewożących wartości pieniężne – skierowanie od pracodawcy lub bez skierowania,
instruktorzy/egzaminatorzy – skierowanie od pracodawcy lub bez skierowania,
uczniowie/słuchacze – skierowanie od dyrektora szkoły.

Medycyna pracy.

W większości przychodzą osoby ze skierowaniem z przychodni, od lekarza medycyny pracy lub od pracodawcy. Zdarza się, że ktoś przychodzi na jakieś badanie prywatnie, bez skierowania (jak np. sam prowadzi działalność gospodarczą, aczkolwiek ma wtedy też możliwość niejako samemu wystawić sobie skierowanie).

Karty badań

Wielu początkujących psychologów obawia się, że nie będą wiedzieli jaką kartę badania zastosować. Do badań z zakresu medycyny pracy musimy mieć inną kartę. Nie spotkałam się, aby w żadnym akcie prawnym karta była narzucona. Spotkałam się z dwoma rodzajami kart, które były po prostu przekazywane „z pokolenia na pokolenie”czy rozdawane jako jakiś wzór na studiach. Ta karta od kiedy pracuję, też przeszła jakieś metamorfozy przeprowadzone już wewnętrznie, na potrzeby własne, aby lepiej ją dostosować do realiów. Zasada jednak jest prosta. Do wszelkich badań z zakresu psychologii transportu stosujemy kartę badania zawartą w rozporządzeniu..

Karta do badań z zakresu psychologii transportu zawiera kilka sekcji:

Osoba badana: to wpisujemy dane z dokumentu tożsamości (najlepiej z prawa jazdy).
Wynik badania psychologicznego: umieszczamy tu informację o wyniku badania (pozytywny/negatywny), krótko uzasadniamy treść orzeczenia, kartę na dole podpisuje i psycholog i osoba badana.
Dane z wywiadu i obserwacji: umieszczamy tu dane z wywiadu dotyczące np. stażu pracy, jazdy bezwypadkowej, bezkolizyjnej, rodzaju pracy, poprzednich badań, ewentualnie zgłoszonych kłopotach czy problemach zdrowotnych oraz nasze dane z obserwacji osoby np. czy ktoś współpracuje, czy się denerwuje, czy utrzymuje kontakt wzrokowy itp.
Ocena i opis pod względem sprawności intelektualnej i procesów poznawczych: umieszczamy tu wynik np. z testu Matryc Ravena, testów badających koncentrację i przerzutność uwagi.
Ocena i opis pod względem osobowości, funkcjonowania w sytuacjach trudnych i dojrzałości społecznej: wyniki z testów osobowości, temperamentu, a także wszelkich innych, które wykonaliście pomocniczo.
Sprawność psychomotoryczna: wyniki z badań aparaturowych (także tych wykonanych pomocniczo jak ciemnia dla kierowców zawodowych).
Wnioski: wnioski z przeprowadzonego badania i wykonanych testów, czyli to co Wam wyszło o badanej osobie.
Zalecenia: jeśli macie jakieś zalecenia, można tu wpisać. Ja zwykle wpisuje termin następnego badania, ale czasem zdarza się umieszczać tu informację np. o konieczności odbycia terapii.

Karta z medycyny pracy najczęściej zawiera sekcje:

danych osobowych,
informacji o stanowisku i czynnikach szkodliwych,
informacji o przebiegu pracy zawodowej,
celu badania (czyli np. praca na wysokości, operator, kierowanie autem służbowym),
danych z wywiadu i obserwacji (podobnie jak w karcie z transportu),
metod badań: czyli wyniki z wszelkich przeprowadzonych testów i aparatury,
wniosków: wnioski z badania i testów,
uzasadnienia: czyli krótko dlaczego dajecie orzeczenie pozytywne lub negatywne,
zaleceń: podobnie jak w transporcie.

To by było na tyle jeśli chodzi o ten temat. Karty do badań z transportu nie wolno w żaden sposób modyfikować, natomiast karta do badań z zakresu medycyny pracy nie jest narzucona przez żadną ustawę czy rozporządzenie, a więc można ją dostosować. UWAGA! Dzięki uprzejmości jednej z Was już wiem, że karta z medycyny pracy również jest narzucona z ramienia rozporządzenia.. Wobec tego nie powinno jej się modyfikować. Kilka dodatkowych informacji znajdziecie też w filmiku, do którego obejrzenia Was zachęcam.